Του Γιώργου Αδαμόπουλου / info@eurohoops.net
Ο κόουτς του φημισμένου πανεπιστήμιου Χιούστον, Γκάι Λιούις, ξεκίνησε για τη συνάντηση με έναν παίκτη ο οποίος τον έκανε να ξεροκαταπίνει. Ήταν το 1963 και παρότι λάτρευε τον Ντέιβ Λάτιν, έναν ντόπιο Αφροαμερικανό σέντερ σε κορμί φόργουορντ – με μπόι κάτω από τα δύο μέτρα – δεν ήξερε τι να κάνει. Το πανεπιστημιακό πρωτάθλημα παρέμενε ακόμη στενόμυαλο…
Όταν τον συνάντησε, δεν μάσησε τα λόγια για καμία από τις δυο αντιφατικές απόψεις και προθέσεις που είχε στο μυαλό του. Τον ήθελε για παίκτη, ωστόσο, έπειτα από μπόλικη σκέψη, βρήκε το κουράγιο να ξεστομίσει πως «όσο και αν θέλω να παίξεις για μένα, αυτό το σχολείο δεν είναι έτοιμο για σένα». Επιθυμούσε να είναι ξεκάθαρος και ειλικρινής: «Φταίει το χρώμα του δέρματός σου…».
Από εκείνη τη συνάντηση πέρασαν σχεδόν τρία χρόνια. Ο Λάτιν είχε βρει «καταφύγιο» αλλού. Τα εισαγωγικά στη λέξη είναι αναγκαία, καθώς δεν ήταν βέβαιος ότι ήταν προστατευμένος σε ένα άλλο πανεπιστήμιο της πολιτείας, το οποίο του έδωσε την ευκαιρία να παίξει και να σπουδάσει. Ήταν Σάββατο, 19 Μαρτίου 1966, έξω από το «Cole Field House» του Μέριλαντ, όπου οι 14.253 θεατές δεν είχαν ιδέα ότι θα γίνουν αυτόπτες μάρτυρες ενός ιστορικού γεγονότος.
«Σου δίνω την ευκαιρία να μη γίνεις ρεζίλι…».
Ο τελικός του NCAA άρχισε στις 10:00μ.μ. τοπική ώρα και δεν μεταδόθηκε ζωντανά, παρά με καθυστέρηση (tape-delay) και μόνο σε λίγες αμερικανικές πόλεις. Αρκετή ώρα νωρίτερα, τη στιγμή που το λεωφορείο του Τέξας Ουέστερν έφτανε στο γήπεδο, ο Ντέιβ Λάτιν σηκώθηκε από τη συνηθισμένη θέση του, στη γαλαρία. Θα έβγαινε, όπως πάντα, τελευταίος. Φτάνοντας στην πόρτα, ο λευκός οδηγός τού είπε: «Μπορείς να μείνεις εδώ και να σε πάω στο ξενοδοχείο σου. Δεν υπάρχει λόγος να εμφανιστείς στο γήπεδο. Σου δίνω την ευκαιρία να μη γίνεις ρεζίλι…».
Ο Λάτιν τον κοίταξε με κάτι που ταυτόχρονα ήταν μελαγχολία και οργή. Αλλά δεν θα τον επηρέαζε. Όπως δεν είχε επηρεαστεί ποτέ η αντίληψη του προπονητή του, Ντον Χάσκινς, ο οποίος δεν είδε ποτέ κανέναν με βάση το χρώμα του δέρματος και είχε αποφασίσει σε εκείνο το ματς να κάνει κάτι απρόσμενο, κάτι πρωτόγνωρο. Κάτι στα όρια του «προκλητικού» και του ριζοσπαστικού.
Ένα θριαμβευτικό όραμα
Ο τελικός κόντρα στο Κεντάκι του αλαζόνα κόουτς Άντολφ Ραπ και του Πατ Ράιλι ήταν με το τζαμπ-μπολ ένα ιστορικό ματς, καθώς ο Χάσκινς αποφάσισε να παρατάξει στο παρκέ πέντε μαύρους παίκτες! Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του κολεγιακού μπάσκετ που μία ομάδα αγωνιζόταν με πεντάδα Αφροαμερικανών. Για τον Χάσκινς, παρότι μισούσε την ήττα, ο αγώνας ήταν κάτι παραπάνω από το αποτέλεσμα, κι ας μη το έλεγε φωναχτά.
Σε όλη τη διάρκεια του τελικού, ο Χάσκινς χρησιμοποίησε μόνο επτά μαύρους, αφού εκτός του Λάτιν αγωνίστηκαν οι Μπόμπι Τζο Χιλ, Ουίλι Ουόρσλεϊ, Όρστεν Άρτις, Ουίλι Κέιτζερ, Χάρι Φλόρνοϊ και Νέβιλ Σεντ. Οι πέντε λευκοί του Τέξας Ουέστερν, οι Λούις Μπάντουιν, Τζέρι Άρμστρονγκ, Ντέιβ Παλάσιο, Ντικ Μάιερς και Τόγκο Ράιλι έμειναν στον πάγκο, παρακολουθώντας τους συμπαίκτες του να «διαλύουν» κάθε παραλλαγή της άμυνας ζώνης «1-3-1» με παγίδες του Ραπ. Πέρα από κάθε λογική, το Τέξας Ουέστερν (νυν Τέξας Ελ Πάσο – UTEP) επικράτησε με σκορ 72-65 και κατέκτησε τον τίτλο!
Μέσα στο πανηγυρικό κλίμα, ο Λάτιν αποφάσισε να (μην) ξεχάσει. Όταν ανέβηκε στο λεωφορείο, έδωσε με αδιαφορία αλλά και νόημα την τσάντα του στον οδηγό, τον κοίταξε στα μάτια μόνο για ένα δευτερόλεπτο και δεν είπε τίποτα… Οι συμπαίκτες του τον είχαν βοηθήσει να νικήσει και λίγο νωρίτερα. Δεν είχε φορέσει απλώς το «στέμμα» του NCAA. Το σχολείο του είχε νικήσει τη «λογική». Είχε συντρίψει καταχωνιασμένες και αναχρονιστικές σκέψεις. Είχε, έστω για λίγο, «σμπαραλιάσει» κάποια στερεότυπα μπολιασμένα με μίσος, από μία εποχή ρατσισμού που δυστυχώς δεν δείχνει και τόσο μακρινή…
Εμπνευστής αυτού του διπλού θριάμβου ήταν ο Ντον Χάσκινς, ο οποίος γεννήθηκε στις 14 Μαρτίου 1930 στην πόλη Ένιντ της Οκλαχόμα. Σε αυτή την κωμόπολη των 45.000 κατοίκων, μεγάλωσε αμέριμνος και περνούσε τη μισή μέρα στην αυλή του σπιτιού του, όπου υπήρχε μία μπασκέτα. Το μόνο χρώμα που ξεχώριζε ήταν το πορτοκαλί της μπάλας. Εκεί έμαθε να αντιμετωπίζει όλα τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο. Η «λευκή» Αμερική δεν είχε ριζώσει στο σπίτι των Χάσκινς, όπου έπαιζαν μαζί παιδιά λευκών και Αφροαμερικανικών οικογενειών.
The Bear, Don Haskins, and the first all-black starting five made history and broke down barriers! Happy birthday, Coach! #DonHaskins #TheBear #UTEP #MinerBasketball #TexasWestern pic.twitter.com/36ie8Lz1ht
— El Paso y Socorro Strong (@ElPasoSocorro) March 14, 2021
Το μπάσκετ και η ζωή δεν έχουν χρώμα…
Ο Χάσκινς σπούδασε και έπαιξε στο πανεπιστήμιο Οκλαχόμα A&M και αγωνίστηκε σε φάιναλ φορ του NCAA το 1949 και το 1951. Την πρώτη φορά ηττήθηκε στον τελικό από το Κεντάκι, από το οποίο θα έπαιρνε ρεβάνς 17 χρόνια μετά. Δεν έγινε ποτέ επαγγελματίας παίκτης και από το 1955 ήταν προπονητής ομάδων αγοριών και κοριτσιών στα γυμνάσια Μπέντζαμιν, Χίντλι και Ντούμας. Έξι χρόνια αργότερα βρέθηκε στον ρατσιστικό Νότο, προτιμώντας να δεχθεί περικοπή μισθού, για να γίνει χεντ κόουτς του Τέξας Ουέστερν.
Όπως κάθε καλοκαίρι, που άφηνε τη σύζυγο και την κόρη του για να αναζητήσει ταλέντα στα ανοιχτά γήπεδα των γειτονικών πολιτειών, το 1961 άρχισε το ψάξιμο σε φτωχογειτονιές, όπου πιτσιρίκια επιδίωκαν να γλιτώσουν από τους μπελάδες των γκέτο. Καμία ζόρικη συνοικία, όμως, δεν έδειχνε τόσο σκληρή στα μάτια τους όσο το «εχθρικό» περιβάλλον των κολεγίων… Ο Χάσκινς γοητευόταν πάντα από το «απαγορευτικό». Το όραμά του δεν χωρούσε συμβιβασμούς. Όταν έφερε στο πανεπιστήμιο τους πρώτους μαύρους παίκτες, αναγκάστηκε να πάρει την σύζυγό του και την κόρη τους και να μείνουν στην εστία του κολεγίου, ώστε να επιτηρεί και να προστατεύει τους αθλητές του.
Still the only National Title in Texas! #texaswestern #utep #NCAAFinalFour #believe #DonHaskins pic.twitter.com/OsYM1LOcWd
— RichMartinez_JDM (@rickmartinez915) April 9, 2019