by Nick DePaula / Çeviri: Bilal Baran Yardımcı / info@eurohoops.net
Bu çevirinin tüm hakları Eurohoops Ltd. Şti.’ye aittir ve tamamının veya bir kısmının izinsiz kullanılması kesinlikle yasaktır.
Bu yazı 1 Haziran 2022 tarihinde Andscapte‘te yayınlanmış ve uyarlanarak çevrilmiştir.
Dennis Rodman ilk dövmesini 1980’lerin sonunda, yeni doğan kızı Alexis adına yaptırmıştı. Sol omzundaydı bu dövme, Detroit Pistons formasının altına bilerek saklanmıştı.
1990’lı yılların ortasında dövmeleri ona sorun çıkarmaya başlamıştı.
“NBA’den telefon geldi ve konuşmamız gerektiğini söylediler.” diyor Rodman. NBA, onu New York’taki ofislerine özel bir görüşmeye çağırmıştı. “David Stern ‘Dövme yaptırmanı istemiyoruz. Daha fazla dövme yaptırma’ dedi. Ben de ‘Tamam’ dedim.”.
Aslında aksi karakterini herkesin bildiği bu yıldız oyuncu, o görüşmeden sonra daha çok dövme yaptırmaya karar vermişti. “San Antonio’ya geri döndüm ve dövme yaptırdım.” diyor gülerek.
“Spor dünyasının getirdiği monotonlukları, eleştirileri ve düzenbazlıkları kırmaya çalışıyordum. ‘Farklı bir şey yapacağım’ demiştim içimden.”
Başlattığı şey günümüzde artık ana akımın bir parçası oldu. Rodman’dan sonra birçok oyuncu başlangıçta yavaş yavaş, sonradan ise hızlı şekilde dövme yaptırdı. 1990’larda Allen Iverson ve Cherokee Parks; 2000’lerde LeBron James, JR Smith, Chris Andersen; günümüzde ise Jordan Clarkson, Kevin Durant, Kelly Oubre Jr ve Ball kardeşler…
Andscape’in yaptığı araştırmaya göre 2021-22 sezonunda NBA’de yer alan 618 oyuncunun 341’inde görünür bir dövme vardı. Bu, %55’i demek oluyor. Instagram’da günlük basketbolcular ve dövmeleriyle ilgili gönderi paylaşan InkedNBA adında 157.000 takipçili bir hesap bile mevcut.
Geçtiğimiz yıllar boyunca görünür dövmelerin artışıyla birlikte tarzda, miktarda, kalitede ve hatta oyuncuların dövme yaptırdığı yaşta bile değişimler yaşandı. Oyuncular sık sık eski basketbolculardan etkilenir. Bazıları sırf bu yüzden dövme yaptırıyordu.
Malik Monk, sol kolu dövmeyle dolu olmasına rağmen sağ kolunun boş olmasının bir sebebi olduğunu açıklamıştı mesela. Neyden mi ilham almıştı? Eski NBA yıldızı Nick Young. O da şut attığı sağ koluna dövme yaptırmazdı.
“Lisedeydim, onu gördüğüm anda dövme yaptırmaya başladım.” diyor Monk.
Birçok insan gibi Monk için de başkalarını görmek dövme yaptırma kıvılcımını başlatan şey olmuştu.
Ancak Rodman gibi lig genelinde fazla örnek bulamayan insanlar için normalleşme ve kabulleniliş süreci o kadar da kolay olmamıştı.
1990’lar: Parya ve İsyan
Rodman’ın kişisel zevkleri en başta punk sanatçılarının tarzından şekillenmişti.
“Sanki çocukluğumdan beri yaptığım bir şey gibiydi.” diyor vücudundaki sanat misali dövmeler için. “Dövme yaptırmak, garip saç stilleri, makyaj yapmak, havalı kıyafetler…”
Rodman’ın dövme koleksiyonu zamanla genişledi. İlk görünür dövmesi sağ bisepsindeki Harley-Davidson marka motosiklet olmuştu. Hemen altında dikenli güllerle kaplı, “Sürmek için yaşa, yaşamak için sür” sloganının bulunduğu bir haç dövmesi vardı. Sonrasında motosikletin üstüne “Mi Vida Loca”yı ekledi, sol omzuna yunus dövmesi yaptırdı. 1993 yılında San Antonio’ya gittiğinde halihazırda 11 dövmesi ve sürekli değişen renkli saçları vardı.
Fakat dövmeler, 1996’dan 1998’e kadar süren Chicago Bulls ile şampiyonluklar yaşadığı zamanda asıl dikkati çekmeye başlamıştı.
“Chicago’ya gidene kadar mevzu patlamamıştı.” diyor Rodman. “Neredeyse her hafta dövme yaptırıyordum, oraya buraya küçük dövmeler.”
1996’da Fanatix adlı bir firma, yetki olmadan Rodman’ın belinin üstündeki dövmelerin görselleştirildiği binlerce uzun kollu tişört üretti. Bunun sonucunda 1 milyon dolarlık bir dava açıldı.
United Center’daki Bulls mağazasında stoklanan tişörtlerin üretimi durduruldu ve iki taraf eninde sonunda açıklanmayan bir meblağ ile anlaşmaya vardı. 26 yıl sonra bugün, Hall of Fame oyuncu dövme sanatını ticari marka haline getirdi. Kıyafet üzerine çalışan Rodman Brand, yeni çıkardığı ürünlerde bu dövmeleri tasarım olarak kullanıyor.
“Farklı bir kişiliği vardı ve kesinlikle dikkat çekiyordu. Başlarda insanlar bunların oyunun bir parçası olmadığını düşünse de günümüze baktığımızda bence dövmeler, sahadayken konuşmadan kendinizi ifade etmenin en iyi yolu.” diyor birçok NBA oyuncusuyla çalışan dövme sanatçısı Steve Wiebe.
Rodman, vücudundaki sanatla ayakkabıları arasındaki bağlantıyı da o zamanlarda kurdu. 1997 playofflarında imza Converse All Star ayakkabılarında sol omzundaki güneş ışınları bulunuyordu.
Rodman 1998 yılında Bulls’tan ayrıldığında 130 NBA oyuncusunda toplam 250 görünür dövme mevcuttu. Rodman, bu toplamın %5’ini tek başına karşılıyordu. Bulls’un iki sene üst üste finalde karşılaştığı rakibi Utah Jazz kadrosunun yarısında dövme vardı.
Jazz‘in forveti Greg Foster, dövme yaptıran ilk NBA oyuncularından biriydi ancak o, duruma şüpheci yaklaşıyordu.
Oakland’da büyüyen bir Skyline Lisesi yıldızı olan ve Gary Payton’la beraber oynayan Foster’a takım arkadaşları Bowie derdi. Bunun sebebe, 1984 draftında Jordan’ın önünde 2. sıradan seçilen Sam Bowie’ye olan benzerliğiydi. Foster, 1990 yılında NBA’e girmeden çok önce, lisedeki ilk senesinde sol bisepsine Bowie yazdırmıştı.
Lisedeki lakabı yerine iki kızının isminin dövmesini yaptırmayı tercih edeceğine dair espriler yapsa da o dövme, Foster’ın 13 yıllık kariyerindeki tek dövme olmuştu.
Rodman’ın Bulls ile son sezonu olan 1998 yılında ligdeki oyuncuların %30’undan azında dövme bulunsa da işin genel kalitesi eşsiz bir seviyeye çıkmıştı. Bu sanat, derideki resimlerden daha fazlasıydı.
“Karikatürler gibiydi.” diyor Wiebe. “90’larda farklı bir dövme anlayışı vardı. Dennis’te bolca olan desenler vardı, Tracy McGrady’nin kolunda olan pin-up kızları dövmeleri vardı. Daha sembolikti ve daha eğlenceliydi. Bugünkü kadar kişisel değildi.”
Bir sonraki sezon oyuncular rasgele güzel göründüğünü düşündükleri dövmelerin yanında hayat hikayelerini sembolize eden dövmeler de yaptırmaya başladı. Hip-hop’ın yükselmesinin de yansımalarıyla Iverson gibi yıldızlar 1998’daki lokavt sırasında kendilerine bolca dövme yaptırdı.
“Yaptırdığım bütün dövmeler zamanında istediğim ancak paramın yetmediği dövmeler.” dedi Iverson, 2016’daki Hall of Fame konuşmasında. “Lige girerken eğer param olsaydı kesinlikle daha fazla dövmem olurdu.”
1996 NBA draftının ilk sırası Iverson, dövme dünyasına sol bisepsindeki “The Answer” takma adlı bir bulldog ile girmişti.
“Annem, babam ya da başka biri bana 100 dolar vermişti ve ben bunu yapmak istediğime karar vermiştim. Paramı dövmeye harcadığıma inanamamışlardı ancak bunu çok istiyordum.”
Lokavttan Philadelphia 76ers ile imzaladığı 70 milyonluk sözleşmenin başlayacağı üçüncü sezonunda dönem Iverson, yalnız kalan bulldog’un yanına bir dolu dövme yaptırmıştı.
En ikonik dövmesi ise sol omzundaki “Sadece Güçlüler Hayatta Kalır” yazısı olmuştu.
“Beni anlatıyor. Nereden geldiğimi, neler yaşadığımı, hala her gün nelerle uğraştığımı… Yaşamanın zor olduğu bir dünyadayız. Bence o dövme bana tam oturuyordu.” diyor Iverson.
Rodman her ne kadar dikkat çeken bir karakter olsa da Yılın Çaylağı, MVP, Sayı Krallığı gibi ödülleri kazanmış Iverson’a kendisinin bile tahmin edemeyeceği eleştiriler gelmişti. Sık sık medya tarafından “serseri” olarak nitelendirilmiş ve ligde artan birebir ağırlıklı, top kullanmayı seven skorerler için Iverson sorumlu tutulmuştu.
“Onlara okudukları ya da duydukları her şeye inanmamalarını söyleyin. Vücuduma iyi baksınlar. Her an kendi hikayemi üstümde taşıyorum ben.” dedi 2002 yılında Playboy’a.
2000’ler: Cesur Gençler ve Milenyum Trendleri
90’larda sadece birkaç oyuncuda belli bir miktarda dövme olduğunu düşünürsek 2000’ler, olayı farklı bir pencereye taşıdı.
2007 yılında 20’den fazla oyuncunun kolunda AND1 logosu vardı. Birçok oyuncu kendi ismini farklı fontlarla omuzlarına yazdırmıştı.
2000’lerin başlarında birçok oyuncu Iverson ve diğerlerinin açtığı yolda yürüdü, bazı dövmelerin tıpatıp aynılarını bile görebiliyordunuz.
“Şu anki kadar yaratıcı değildi.” diyor Portland Trail Blazers‘ın oyun kurucusu Damian Lillard, Andscape’e. “Şimdilerde oyuncular öyle basit dövmelerle yetinmiyor.”
“Yapabildiklerinizin bir limiti vardı.” diyor Wiebe. “Şimdiki gibi çocuğunun yüzünün tıpatıp aynısını vücudunuza çizdiremiyordunuz. Önceden neler yapıldığına bakıyor ve kendinize uyarlıyordunuz. LeBron bile Iverson’ı taklit etmişti. Iverson’da olan bir dövme onda da vardı.”
Iverson o dövmeyi sağ omzuna yaptırmıştı, LeBron ise daha henüz lisedeyken sol bisepsini seçmişti yer olarak. Daha NBA’e girmeden önce James, en ikonik dövmelerinden birini yaptırmıştı bile: “Seçilmiş Kişi”. 2002’deki Sports Illustrated kapağına bir göndermeydi bu, sırtını kaplıyordu.
Kaliforniya’nın Compton şehrinde büyüyen Brandon Jennings, 2000’lerdeki trendi ve Iverson’ın büyük etkisini hatırlıyor. Jennings, hazırlık yıllarında idolünü anmak için 3 numaralı formayı giyiyordu.
“A.I., saha dışında neler yaptığını daha çok merak ettiğim tek insandı.” diyor NBA’de dokuz sene geçiren Jennings. “Durag giyen, zincir takan dövmeli biri tamamen farklıydı o zamanlar.
Spesifik olarak Iverson’ın sol omzundaki “Sadece Güçlüler Hayatta Kalır” dövmesi dikkat çekiyordu. “Lisedeyken hatırlıyorum, Tyson Chandler’da da vardı o dövme. Ben de o zaman dövme yaptırmam gerektiğine karar vermiştim.” diyor Jennings.
O zamanlar Jennings 12 yaşındaydı.
Chandler’ın lisesinde malzemeci çocuk olarak yer alan Jennings, 2001 draftının 2. sırasının Iverson’ın dövmesinin aynısını yaptırmasına hayran kalmıştı.
Iverson başlarda en ağır eleştirilere maruz kalsa da bulunduğu takıma oldukça etki etmişti.
“Denver Nuggets‘ta herkes dövmeliydi.” diyor Wiebe. “Iverson, Carmelo, JR Smith, Birdman, Kenyon Martin, Al Harrington, Wilson Chanler… Hepsinin dövmesi vardı.
Birdman kadar dövmesi olan birini görmemiştik o güne kadar. Gökkuşağının her renginden dövmeyle kaplıydı. Boşluk bırakmamıştı. Başlangıcı ise AND1 ile yapmıştı. Bu, işlerin nerede patlak verdiğini iyi anlatıyor.”
2000’li yıllar her ne kadar basit dövmelerle başlasa da Nuggets ve lig genelindeki diğer oyuncular dövme sanatını daha özenle gerçekleştiriyor, günümüze uzanan yolu başlatıyordu.
2010’lar: İşte “O” Dönem
Günümüz NBA’inde bir takımın bençinde kolunda dövme olmayan birini görmek artık şaşırtıcı bir durum. Hala Nikola Jokic, Giannis Antetokounmpo, Joel Embiid ve James Harden gibi görünür dövmesi olmayan yıldızlar olsa da artık azınlık onlar. Lige giren yetenekler artık draft gecesine tam takım şekilde giriyor.
“Stephen Curry’de bile dövme var.” diyor Wiebe. Sağ bileğinde Yahudi İncili, bisepsinde “WOE” (mükemmeliğin peşinde) yazısı, sol elindeki parmağında eşi Ayesha’ya ithafen bir “A” harfi ve ailesini, hayata yaklaşımını, üç çocuğunu temsil eden diğer dövmeler… “Temiz görünse de onda da birkaç dövme bulunuyor.”
Bir zamanlar sıra dışı gelen şey artık ligin normali haline geldi.
Günümüzde Jayson Tatum, Cameron Payne ve Kevin Durant gibi oyuncular kolları yerine bacaklarını dövmeyle doldurmayı tercih ediyor. Tatum’ın bacağında doğum yılı 1998, profesyonel basketbol kariyeri boyunca giydiği forma numaraları, Kobe Bryant anısına bir dövme ve annesi ile oğlunun portresi bulunuyor. Payne’in bacağında ise Space Jam’den karakterler var.
2016’da Toronto’daki All-Star Haftasonu’nda tanışan ikili arasındaki ilişki Durant’in sezon öncesinde Wiebe’i aramasıyla filizlenmişti.
“ABD Milli Takımı için Vegas’ta antrenman kampı var.” dedi Durant, Wiebe’e telefonda. “Tupac dövmesi yaptırmak istiyorum uzun zamandır. Becerebilir misin?”
Kısa bir süre sonra Wiebe, Durant’in kaldığı otele gitmiş ve yıldız oyuncunun sol bacağına ünlü rapçinin dövmesini yapmaya başlamıştı. O dönem oralarda takılan DeAdnre Jordan bir anda beliriverdi.
“Yarın ben de istiyorum.” dedi.
Wiebe, sonraki iki gün boyunca o zamanlar Los Angeles Clippers forması giyen Jordan’a dövme yaptı. Marvin Gaye, Ray Charles, Tommy Chong, Willie Nelson gibi isimlerin portrelerini çizmişti bacağına.
Durant an itibarıyla birçok müzikal kişilikten etkilenen dövme barındırıyor. TLC’den Aaliyah ve Lisa Lopes, ünlü rap grupları Wu-Tang Clan ve The Diplomats…
O yaza Durant ve DeAndre Jordan ile start veren Wiebe, Olimpiyattan sonra ikilinin Yunanistan ve Amsterdam’da yaptığı tatile katıldı ve işin sonunda 10’dan fazla dövmeyi tamamlamış olacaktı.
“Hepsi kollarından çok bacaklarını kaplıyor.” diyor Wiebe yeni trend için. “Basketbolla mı alakalı bilmiyorum ancak gerçekten de iyi duruyor. Oraya birçok büyük resmi sığdırabiliyorsunuz.”
Instagram’ın yükselişi Kanadalı sanatçının işlerine de fayda sağlıyor.
“Sosyal medya bana gerçekten çok yardımcı oldu. Ben Vancouverlıyım ancak Amerika’nın her tarafından insanlara dövme yapıyorum. Neden yereldeki dövmecileri tercih etmiyorlar? Sosyal medya ve insanların farklı sanatçıları keşfetmesi bence çıtayı yükseltiyor.” diyor 172.000’den fazla takipçisi olan bir Instagram hesabına sahip Wiebe.
Sosyal medyadaki görünüşü NBA oyuncularında bile işe yarıyor. Wiebe’in sıkı müşterisi Lillard, dövme işine canlı gözükenlerle başladığını hatırlıyor.
Birkaç dövmenin ardından Lillard, “Artık daha fazla dövme yaptırmak istemiyordum. Hayata geçirmediğim fikirlerim vardı ancak eğer onları yaptırırsam mükemmel olmalarını istiyordum.” demişti.
Sonra ise o zamanlar Trail Blazers‘ta asistan koçluk yapan David Vanterpool, Wiebe’in Instagram hesabıyla tanıştırdı Lillard’ı.
Rosa Parks, Martin Luther King Jr. gibi toplumdaki ikonik isimleri sol koluna yaptırmayı düşünse de Lillard, sonradan daha kişisel dövmeleri tercih etti.
“Rushmore Dağı’nı yaptırdım. Annem, babam, büyükannem ile büyükdedem ve Richard amcam vardı. Bu insanların yanında şu an olduğum kişi olmamda büyük rol oynayan çok kişi var ancak herkesi sığdıramadım. Bu, benim için önemli bir dövme çünkü o insanları sonsuza dek kalbimde taşıyacağım.” diyor Lillard.
Wiebe, müşterileriyle kurduğu bağın bir kerelik seanslardan çok daha öteye gittiğini fark etti.
“Birçok kişi dövmelerini ya başarılarına ya da yaşadıkları trajedilere ithafen yaptırıyor.” diyor Wiebe.
Ligde birkaç dövmesiz sezon geçirdikten sonra DeMar DeRozan da 2019’da ailesi ve doğduğu yer anısına Wiebe’e birçok dövme yaptırdı. DeRozan’ın Los Angeles’taki evinde işe koyulan Wiebe, yıldız oyuncunun rahmetli babası Frank’in portresini yaptı. Bu, onun için yaptığı en önemli portrelerden biriydi.
“Benim için o zamanlarda insanların yanında olmak, sonrasında da sonsuza kadar o zamanları temsil edecek dövmeleri yapmak çok özel bir duygu.” diyor Wiebe.
Detaylı portreler sadece Wiebe’nin işinin imzası olarak kalmadı, lig genelinde tercih edilen tarz haline geldi. NBA’in %70’inden fazlasının siyahi oyunculardan oluştuğunu düşünürsek siyah tene portreler çizmek de Wiebe’nin sanatında geliştirmeyi hedeflediği bir element oldu:
“Müşterilerimin %95’i siyahi. 5-10 yıl önce insanlar bana gelir ve ‘Portre çizdirmek istiyorum ancak cildim çok siyah olduğu için bunu yapamam’ diyordu. Bu anlayışı değiştirmek, ten renginin bir fark yaratmasını engellemek istedim. Ne olursa olsun sana da bir dövme yapabiliriz. Birçok dövmeci bence bunu yapmaya çekiniyor. Koyu bir tende dövme yapıp yine de nasıl iyi bir şey çıkaracaklarını bilmiyorlar. Ben de bu konu üzerinde çok çalıştım.”
Teknik kısımdan bakarsak Wiebe, mürekkeplerin karışımı ve katman sağlayan gölgeler konusunda kendini geliştirmek istedi. Bu, portrelere gereken boyut ve hissiyatı getirecek, derinlik katacaktı.
“Ten rengi koyulaştıkça mürekkebin de koyulaşması gerekiyor ki belli olabilsin. Bazı yerlere de açık tonlar serpiştirmeli ve o kontrastı oluşturabilmelisiniz.” diyor Wiebe.
Son yıllarda Rodman ve Iverson’ın başlattığı trendin etkilerinin çok daha fazlasının görünmesiyle birlikte Utah oyuncusu Jordan Clarkson, belki de aktif NBA oyuncuları arasındaki en dramatik değişimi yaşadı.
Ligdeki ilk üç yılında dövmesi bulunmayan Clarkson, Cleveland’dayken vücuduna derin gölgelerle dolu portreler ve küçük dövmeler yaptırdı. Bunu boynuna ve boğazına yaptırdığı, çene hattına kadar uzanan dövmeler takip etti. 2021’de NBA’in En İyi Altıncı Adamı seçilen Clarkson, yüzüne bile dövme yaptırdı.
Geriye dönüp baktığında Rodman, oyuncuların dövme olayına onun getirmeye çalıştığı hikayeleştirme ve biçimsel esinlenmelerle yaklaşmasını istiyor. Herkesin kendine has bir dövmesi olması gerektiğini de vurguluyor.
“Umarım bu işe bir sanat gözüyle bakıyorlardır.” diyor Rodman. “Gerçekten de çok güzel bir şey.”
61 yaşına gelen Rodman, yıllardır dövme yaptırmadığını söylüyor: “Dövme yaptırmayı bıraktım ancak ölmeden önce belki bir dövme daha yaptırabilirim.”
31 yaşındaki Lillard da dövmelerin NBA ve toplumda kabul edilebilir hale gelmesine yardımcı olan jenerasyondan ve o da duygularını şu şekilde aktarıyor:
“Dövme, ligin bir parçası. Ne hakkında olursa olsun insanların dövmesi var. Artık bir kültür haline geldi.”
Basketbol gündemindeki en son gelişmeleri kaçırmamak için tıklayın!